آذربایجان غربی - غذای ملی مردمان شهر اورمیه

آزربایجان غربی - آیران آشی غذای ملی - محلی مردم ترک الخصوص مردم ترک شهر اورمیه

تصاویر پارک ملی دریاچه اورمیه

پارك ملي درياچه اورميه بين استانهاي آزربايجان شرقي و آزربايجان غربي و در موقعيت جغرافيايي 37 تا 30/38 عرض شمالي و 45 تا 46 طول شرقي واقع شده است. مساحت پارك 464056 است .پارک ملی درياچه اورمیه جمعا داراي 102 جزيره بزرگ و كوچك به مساحت 33486 هكتار است . 

پوشش گياهي: سرو كوهي , پسته وحشی , داغداغان ,‌زالزالك ,‌ بادام كوهي ,‌شيرخشت ,‌ديو آلبالو, گندميان ,‌فرفيون ,‌آويشن ,‌درمنه ,‌علف شور, ‌كاكوتي ,‌زنبق,‌يولاف ,‌شنگ و‌ شقايق. 

پستانداران : قوچ و ميش و گوزن زرد . 

پرندگان: فلامينگو, پليكان ,‌ ‌كاكايي و تنجه . 

خزندگان : انواع مارهاي سمي و نيمه سمي, مارمولك و آفتاب پرست . 

پارک ملی دریاچه اورمیه در میان دو استان آزربایجان شرقی و آزربایجان غربی بخش شده است. دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه درونْ سرزمینی آزربایجان و ایران است. آب دریاچه اورمیه بسیار شور بوده و عمدتآ از رودخانه‌های جیغاتی (زرینه‌رود)، تاتائو (سیمینه‌رود)، گدار، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود. حوضه آبریز دریاچه اورمیه ۵۰۸۹۲ کیلومتر مربع است که پیرامون ۳٪ مساحت کل کشور را دربر می‌گیرد. این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت خانا (پیرانشهر)، سالماس (سلماس)، اورمو (اورمیه)، تبریز، آذرشهر، ماراغا (مراغه)، قوشاچای (میاندوآب)، ساووجبولاق (مهاباد)، سلودوز (نقده) و اشنویه یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در آزربایجان و ایران بشمار می‌رود. پارک ملی دریاچه اورمیه بزرگترین آبگیر دائمی آسیای غربی است. پارک ملی دریاچه اورمیه پس از مرداب انزلی از جالب‌ترین و نغزترین زیستگاه‌های طبیعی جانوران در ایران بشمار می‌رود. تا کنون بیش از ۱۸۶ گونه از پرندگان آبزی و کرانه‌ای و ده‌ها پرنده خشکی‌زی در استان آزربایجان غربی شناسایی شده اند. پارک ملی دریاچه اورمیه دارای ۱۰۲ جزیره است که همه آنها از سوی سازمان یونسکو به عنوان اندوخته طبیعی جهان به ثبت رسیده است. جزیره ائششك داغي (اِشک) زیستگاه پرندگان زیبای کوچگر از جمله مرغ آتش و تنجه و نیز گوزن زرد است. گِل کرانه دریاچه اورمیه خاصیت درمان برای دردهای مَفصلی و بیماری‌های زنان را دارد. برای گشت و گذار در دریاچه اورمیه و جزیره‌های آن می‌توان از دو کشتی سهند و نوح یا قایق‌های گوناگون در بندر گلمانخانه بهره گرفت.

تاریخچه و معنای نام اورمو، اورمیه

منابع فارسي و ارمني نام شهر اورمو (اورميه) را به شكل "اروميه" و منابع تركي و آزربايجاني اين نام را در زبان فارسي به شكل "اورميه" و به زبان توركي مطابق با تلفظ مردم به شكل "اورمو" مي نويسند. گروه دوم معتقد به تركي بودن نام اورمو و در نتيجه اورميه و همريشگي احتمالي آن با اسامي شهرهايي مانند اور و اوروك (از تمدن سومري)، اورگنج (دو شهر در ازبكستان و تركمنستان) و اورومچي (در تركستان چين، بئش پاليق سابق) اند.

تئوري سومري نام اورميه: مدافعين اين تئوري، نام اورميه را به شكل "اور(و)+ مو" (URU+MU)و يا "اور(و)+مه" (URU+ME) تقطيع مي كنند. 

١- "اوروURU " در زبان سومري كه از طرف عده اي زباني خويشاوند با زبان تركي و يا پروتوتورك در نظر گرفته مي شود، به معني شهر و آبادي است. نام دو عدد از مهمترين شهرهاي سومري "اور" (المقير فعلي در جنوب بغداد) و "اوروك" (ورقه فعلي) بوده و احتمال داده مي شود نام كشور عراق نيز يادگار كلمه اوروك سومري باشد. (اوروق و يا اوروغ در تركي به معني قبيله و يا گروه انساني خويشاوند و در تركي معاصر به شكل اويروق به معني تابعيت و شهروندي است). 

٢- "موMU " در زبان سومري (معادل شامو در زبان آكادي) به معني بهشت و يا بخشي از آسمان-بهشتها و شايد به معني باران است. "مهME " نيز در اين زبان به معني معيارها و نرمهاي فرهنگي و يا پرچمها و نشانه هاي اين نرمها مي باشد. بنابراين "اوروموURUMU " به زبان سومري به معني "شهر بهشتي"، "شهر باران" و "اورومهURUME " به معني "شهر فرهنگ، شهر بافرهنگ" مي باشد. نام اورومو به معني شهري بهشتي با باور رايج در ادوار باستان مبني بر قرار داشتن باغ عدن در آزربايجان –تبريز همخواني تمام دارد.

تئوري اورال –آلتائيك نام اورميه: در زبانهاي مخلتف اورال-آلتائيك نامهاي جغرافي متعدد مشابه با نام اورميه وجود دارند. اين نامها را ميتوان به دو دسته جداگانه، يكي با معاني مكان و مقر و ديوار و ديگري با معاني زيبا و شاد و شوق و ... تقسيم كرد:

١- بن "اورUR " در زبان توركي باستان به معني مكان و مقر و... و "اٶرو-هٶروÖRÜ-HÖRÜ " به معني ديوار درهم تنيده است. ("اورUR " به سومري به معني انسان است). كلمات اورتا (وسط)، اوردو (قرارگاه خاقان و ارتش)، اورون (مقام، مكان)، اورناماق (جاي گرفتن)، اورلاتما (اسكان دادن)،... در زبان توركي و بنا به شماري از صاحبنظران كلمات يورد و يا يئر نيز از همين ريشه اند. 

٢- در زبانهاي اورال-آلتائيك تركيبات متعددي وجود دارند كه يادآور نام اورميه اند. در همه اين نامها معاني شادي، زيبائي، ذوق و شوق و الهام بخشي مستتر است: 

الف- در زبانهاي مونقولي كلمات اورماURMA ، اورامURAM ، اورمانURMAN ، اورماسURMAS ، اورمURM ، اوروما URUMUو .... به معاني روحيه، الهام، شوق و ذوق ميباشند. نام شهر اورومچي URUMÇİ ويا اورونچي URUNÇİاويغورستان (تركستان چين) نيز كلمه اي مونقولي (لهجه باستاني مربوط به دو هزار سال پيش) است. در اين تركيب اورو URU به معني زيبا و مچي MÇİ به معني مرغزار و كشتزار است. 

ب- در زبانهاي اوراليك (فينو اوگوريك مخصوصا در زبان مجاري) اٶرٶم-اٶرٶل ÖRÖM-ÖRÖLبه معني شادي و نشاط است (زبانشناسان اين نامها را ماخوذ از زبان تركي دانسته اند). 

ج- در توركي باستان، اورينÖRİN, ÜRİN ، اورون ÜRÜN و اورگونÜRGÜN همه به معني شاد و شاداب بودن. 

بنابراين نظريه، نام اورميه كلمه اي اورال آلتائي به معني مكان زيبا و شادي بخش است.

تئوري تلفظ مردمي: عده اي نيز نام اورميه را ناشي از تلفظ توركي "روميه" و يا "رومي" ميشمارند. طبق اين نظر، از آنجائيكه صداي "ر" در اول كلمات اصيل توركي نمي آيد، براي رفع اين صدا از اول اين چنين كلمات وارده از زبانهاي خارجي، صداي "او" و يا "اي" به اول آنها (مانند ايره حيم به جاي رحيم و .....) افزوده مي شود. چنانچه واژه هاي "روم" و "روس" در توركي مردمي به شكل "اوروم" و "اوروس" تلفظ ميشوند. نام شهر "اورفا" در تركيه نيز طبق همين قاعده و از افزودن صداي "او" به اول نام قديمي اين شهر "روبا" حاصل شده است. 

نتیجه:

نام دومين شهر آزربايجان اورمو-اورميه، چه از ريشه توركي- اورال آلتائيك اروم-اورون، چه از تلفظ توركي "روميه" و چه از ريشه سومري اورومو-اورومه گرفته شده باشد، شكل "اورميه" مانند خود اين شهر، داراي بار و هويت توركي است و شايسته است كه در زبان فارسي نيز به جاي فرم غيرتوركي اروميه بكار رود.

نام جزایر پارک ملی دریاچه اورمیه 

نام ۱۰۲ جزیره دریاچه اورمیه بدین شرح است:

آداجیق، آرپا دره سی (آرپادره سی)، آرپالیق ،آغ داغ (آق داغ)، آغجا داش،افشارجیق، آق مسته، آل داغ، آلا مزره، آلتین داش(دوققوزلار2 )، آنقیت، ائششک داغی، ائشیک؟ میدانلار(ایشیک میدانلار)، ابولقاسیم داشی(=بایراقلی)، احمد داشی (=قالخانی)، ارده شه تپه سی، امه جنلر، اومود، اوهون(هونو)، ایرای داش، ایسپیر، ایسپیرجیک، بارینما(یوخاری گولایان داشی)، بایاتلی(=کیچیک شاه سوره نلی؟)، بايراقلي (=ابوالقاسم داشي)، باييندير (كيچيك گميچي تپه)، بزه كلي، بوجاقلي، بوزجا، پاخلان آداسي، تؤره مه (=دوققوزلار ٤)، تاپداق (=آرپادره سي ٢)، تك داغ (=گديك تپه ٣)، توپپوزلو (=دوققوزلار ٣)، توخسون (=قاناجانا٬١ گاناجابا؟ ١)، توركلر آداسي، چؤمچه داش، چات تپه، چالاغان، چاناق قايا، چاييرلي، داش آدا، داشليجا، دانالي، دليجه آدا، دليجه آدا، دليجه آدا، دوققوزلار (=دوققوز آدالار)، ديله ك آداسي، دينج آدا، ساخليجا، ساري تپه، ساريجا، سامانلي، سانجاق (=دوققوزلار ٩)، سايين قالا (صائين قلعه)، سنگير، سومورقان (=اورتا گوله ين داشي)، سيغيناق، شاه سوره نلي؟، شاها (=شاهاتالا)، شوش تپه، عوثمان يومروغو، قابا داش (=دوققوزلار ١)، قاپاقليجا، قاپساق (=گميچي ٢)، قارا آدا، قارا تپه، قارلي (قارليق)، قاشقالاق (=دوققوزلار ٥)، قالخانلي (=احمد داشي)، قامچيلار، قاناجانا (گاناجابا؟٣ =قاناجانا؟ ٣)، قانقلي قايا (=قانلي قايا)، قاياجيق، قاياقاپان، قاينارجا (=بؤيوك شاه سره نلي)، قوتان قوش، قورشاقلي (=بؤيوك كؤمه ر؟داغ٬ كؤمه رداغ؟ ٣)، قوزغون، قوش قاياسي (=كيچيك كؤمه رداغ٬ كؤمه رداغ ٢)، قوش قونماز (=دوققوزلار ٨، قوشاجالي (=گميچي ٣)، قويون داغي، قيپليجا (=دوققوزلار ٥)، قيرنالي، قيزيل كنگور (=قيزيل كنگور ١)، قيزيلجا قايا (=قيزيل كنگور ٢)، قيلينج ياغلي قار، كئچل داشي، كؤمه رداغ (كمرداغ؟ ١)، كاظيم خان داشي (=قيرخلار٬ =اييدير)، كنگرلي، كوله كلي، گؤتورگه (=قاناجانا؟٢ ٬ گاناجابا؟ ٢)، گؤيجه آدا، گديك تپه (=گديك تپه ١)، گميچي آداسي (=گميچي ١)، گميچي تپه سي (=بؤيوك گميچي تپه)، گوله ين داشي (=آشاغي گوله ين داشي)، مئركيت، موللا يوردو (ملا يوركو؟)، مينجيق تپه (=گديك تپه ٢)، يئكه داغ، ياپاقلي، يارماقلي، ياريلغان قايا، ياسسي آدا، ياسسي داش، ياسسي ياغلي قارا، يالقيز آدا (=دوققوزلار ٧)، يالمان

و اسامی جعلی و تحریف شده فارسی که چند سال پیش به جای اسامی ترکی تاریخی و حقیقی دریاچه اورمیه تغییر داده شدند 

آرزو، اشک، اسپیر، کبودان، شاهی (اسلامی)، اسپیرو، اسپیرک، آذین، مهر، مهران، مهرداد، برزو، برز، سیاوش، سیاه‌تپه، تنجه، تنجک، بن‌اشک، اشک‌سر، اشکو، چاک‌تپه، دی، ماغ، میدان، چشمه‌کنار، میانه، سامانی، آذر، سنگان، سنگو، تک، جوزار، جوین، جودره، سپید، بستور، زیرآبه، بهرام، گرز، اردشیر، ناهید، پنهان، شاهین، کنارک، زرتپه، خرسک، امید، گریوک، گرده، گیو، کَلسنگ، گلگون، آرام، پناه، کریوه، ناویان، زاغ، مشکین، سهران، پیشوا، کام، کامه، سروش، سرخ، شبدیز، ناخدا، کوچک‌تپه، توس، برزین، آرش، آتش، سیاه سنگ، کرکس، شورتپه، ناوی، نهفت، شوش‌تپه، ایران‌نژاد، شمشیران، مهدیس، کاکایی بالا، کاکایی میانه، کاکایی پایین، تخت، تختان، مرکید، کاوه، مهوار، نادید، کمان، زرکمان، زرکنک، نهان، برد، بردین، بردک، تیر، تشبال، سریجه، بن، کفچه‌نوک.

سوالی که به ذهن می رسد این می باشد که برای تغییر نام خلیج عربی زمین را به زمان می دوزیم پس چرا اسام ترکی تاریخی و ملی را با اسمی جعلی فارسی عوض می کنیم؟ 

 پارک ملی دریاچه اورمیه  دریاچه دارای ۱۳۰ کیلومتر طول و در پهن ترین نقطه ۴۰ کیلومتر عرض و۴۶۳۰۰۰۰ هکتار مسحت است. عمیق ترین نقطه دریاچه ۱۵اورمیه  متر وعمق میانگین ان ۵ متر می باشد.

دریاچه اورمیه با مینگین بارندگی سالانه ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر و درجه حرارت متغیر از ۱۷ـ تا ۳۶ درجه سانتیگراد از سطح ازاد ۱۲۷۴ متر ارتفاع دارد.

اب دریاچه اورمیه غلظت بسیار دارد که در نقاط مختلف و فصول گوناگون میزان املاحش متغیر و بطور متوسط حدود ۳۰۰ گرم در لیتر است. 

در سال ۱۳۴۶ جزیره قویون داغی(کبودان) از طرف سازمان حفاظت محیط زیست حفاظت شده اعلام گشت.در سال ۱۳۵۴ بود که این جزیره ئ سایر جزایر موجود در این منطقه بجز شاها(اسلامی)منطقه حفاظت شده دریاچه اورمیه اعلام و بعدا به پارک ملی تبدیل شد.

در پارک ۳۲۰۰ هکتاری جزیره کبودان که غیر مسکونی و زیستگاه انواع پستانداران وحشی مثل موش صحرایی ـ قوچ و میش و پلنگ است.

سیمای جزیره قویون داغی (کبودان استپی) و بخش هایی از این جزیره نیمه جنگلی بیشتر پسته وحشی همراه با درختچه های دیگر از جمله بادام وحشی ـ ارس کوهی ـ بادام کوهی ـ خوشک و گوجه وحشی و گیاهان گوناگونی چون دم اسبی ـ مرغ علف گوسفندی و جو وحشی از جمله گیاهان و درختان این جزیره است.

پرواز دسته جمعی فلامینگوها ـ پلیکان ها ـ تنجه ها و کاکایی ها در پارک ملی دریاچه اورمیه مناظر بدیعی در بهار و تابستان پدید می اورد.

محقق نامهای ترکی جزایر پارک ملی دریاچه اورمیه و ریشه شناسی نام شهر اورمو: آقای مئهران باهارلو